In deze tijden van toenemende polarisatie is het verheugend dat er ook tegengeluiden opgetekend kunnen worden. Neem de ervaringen die recent in het Brabantse dorp Zundert en omgeving zijn opgedaan met het waterbeheer in het buitengebied. Procesbegeleider Cees Anton de Vries destilleerde de ervaringen rondom het gezamenlijk werken aan een gebiedsvisie.
Bij ‘Zundert floreert’ denk je in eerste instantie aan een nieuwe variant op de Floriade of een heruitvinding van de edele corso-kunst. In de column die NRP-programmamanager Erna van Holland over dit initiatief schreef, wordt echter al snel duidelijk dat het hier toch echt om gebiedsontwikkeling gaat. Een initiatief waarbij partijen elkaar gevonden hebben in het buitengebied – bijzonder in een tijd waarin daar juist de messen worden geslepen.
Bont gezelschap
Procesbegeleider Cees Anton de Vries, die onlangs met Rijksadviseur Jannemarie de Jonge een warm pleidooi hield voor de ‘vrije ruimte’ in gebiedsprocessen, was de afgelopen tijd veel in Zundert te vinden. Hier werd drie jaar lang de pilot Vitaal Buitengebied Zundert gedraaid, met deelname vanuit een bont gezelschap. Van de dorpsraden via de provincie, ZLTO en het waterschap tot en met tal van inwoners, ondernemers en experts is gewerkt aan een proces van ‘gezamenlijke waardesturing’.
In juli 2022 tekenden de betrokken partijen het convenant waarmee ze beloven de principes van ‘Zundert floreert’ in de toekomst verder toe te passen in het buitengebied.
Gemeenschap, markt, kennis en bestuur ontmoeten elkaar in de ‘Tussenruimte’ en onderzoeken samen hoe initiatieven verder kunnen worden gebracht
In de publicatie ‘Zundert floreert de Kwekerij’ kijkt procesbegeleider Cees Anton de Vries terug op dit bijzondere proces. Om daarmee ook andere gebieden – en de partijen aldaar – aan te zetten tot de nieuwe werkwijze. Het startpunt vormde de constatering dat Zundert te kwetsbaar is voor externe ontwikkelingen zoals klimaat- en weersextremen, bodemuitputting en marktverschuivingen. Betrokken formuleerden daarop de volgende droom: “Goed en voldoende water beschikbaar voor natuur en ondernemer, ook na een lange periode van droogte”. Het is een opgave die breder in het gortdroge Noord-Brabantspeelt.
Betere oplossingen
Van de betrokken partijen in Zundert vraagt het waarmaken van de droom dat er “buiten de lijntjes kan worden gekleurd”, zoals De Vries dat beschrijft. De afgelopen tijd is daarmee geoefend, op basis van de aanname dat ideeën uit het gebied zelf tot betere oplossingen leiden, met meer draagvlak. In zeven deelgebieden zijn de betrokken partijen aan de gang gegaan, met per gebied een ‘gebiedsregisseur’. Ze vertelden elkaar, veelal aan de hand van concrete wateropgaven, waar ze zich zorgen over maakten. Vervolgens werd geprobeerd om van daaruit tot een plan te komen dat bij zou dragen aan de gezamenlijke droom.
In een ‘casusoverleg’ kon de initiatiefnemer samen met burgers, ondernemers en ambtenaren onderzoeken of het eerste idee onder te brengen was in de overkoepelende aanpak van ‘Zundert Floreert’. De vorderingen die op deze manier worden geboekt, worden tijdens een jaarlijks oogstfeest (voor het eerst in juli 2022) getoond aan het gebied en de buitenwereld.
Stappenplan
De positieve ervaringen die met deze manier van werken zijn opgedaan, hebben geleid tot het genoemde convenant. Daarin spreken de partijen af te gaan werken met onder meer een ‘tussenruimte’. Dat is het speelveld waarin gemeenschap, markt, kennis en bestuur elkaar ontmoeten en samen onderzoeken hoe initiatieven verder kunnen worden gebracht. Niemand heeft op dit veld thuisvoordeel, iedereen speelt ‘uit’. Hieraan is een specifiek stappenplan gekoppeld dat de reis van elk initiatief weergeeft.
Functie volgt peil
Op deze manier gaat er tot 2026 verder gewerkt worden aan het watermanagement in Zundert. Daarbij worden ook nieuwe instrumenten ontwikkeld zoals een gebiedsfonds dat de naam ‘De Grondcaroussel’ heeft meegekregen. Dit fonds moet helpen schuifoperaties in het gebied uit te voeren, vanuit de gedachte van het aloude waterschapsadagium ‘peil volgt functie’ niet meer langer houdbaar is. Functies zullen een nieuwe plek moeten krijgen waar zij kunnen functioneren én waar zij geen negatief effect op de waterhuishouding hebben. De partijen in het gebied hebben inmiddels aan het ministerie van LNV gevraagd De Grondcaroussel op te nemen in het versnellingsprogramma NPLG (Nationaal Programma Landelijk Gebied).
Cees Anton de Vries deelde deze film op LinkedIn: “De schoonheid van dit filmpje zit in de impliciete boodschap dat de zorg voor een gezond landelijk gebied een culturele waarde is. Dus elkaar helpen om niet in de eigen drukte te blijven hangen, maar bodem, water, natuur en erfgoed koesteren als gedeelde waarde. Zundert maakt de volgende stap na het Corso: samen iets doen omdat het schoonheid, gemeenschap, meervoudigheid en weerbaarheid oplevert en omdat het (meestal) fijn en leuk is. Dat is goed voor Zundert en geeft hoop voor andere gebieden.”