Verduurzaming, aanpak van het woningtekort, natuurherstel en aanpassing aan klimaatverandering vragen om grote ingrepen in onze leefomgeving. Ingrepen die bovendien grote invloed hebben op de kwaliteit van de leefomgeving in de nabije, maar ook in de verre toekomst. Daarom is het verstandig bij nu te nemen beslissingen, terug te redeneren vanuit de toekomst. Dat voorkomt ongewenste effecten op de leefomgeving en conflicten tussen verschillende soorten ruimtegebruik en maakt het mogelijk kansrijke functiecombinaties te kiezen. Dat concludeert het PBL in de Ruimtelijke Verkenning 2023. De WUR droeg bij aan deze verkenning voor de onderwerpen landelijk gebied en natuur.
Vier ruimtelijke scenario’s geschetst
Hoe ziet de toekomst eruit? De Ruimtelijke Verkenning 2023 schetst vier scenario’s: vier mogelijke ruimtelijke toekomsten voor Nederland in 2050. Dat zijn: Mondiaal Ondernemend (een toekomstscenario waarin grote bedrijven de lead hebben), Regionaal Geworteld (burgers nemen het initiatief in hun eigen leefomgeving), Snelle Wereld (de nog verder toegenomen digitalisering doet afstanden verdwijnen) en Groen Land (veel ruimte voor de natuur). Voor elk scenario hebben de onderzoekers op basis van ruimtelijke modellering en ontwerpend onderzoek gedetailleerde kaarten van het bijbehorende Nederland van 2050 gemaakt. Deze scenariokaarten brengen in beeld welke gevolgen verschillende keuzes hebben en bieden beleidsmakers handvatten voor het uitzetten van lijnen naar de toekomst.
Verschillende ruimtelijke structuren
Zo is in het scenario Groen Land en in mindere mate in Regionaal Geworteldgekozen om water en bodem leidend te laten zijn voor de ruimtelijke ontwikkeling. Alle landbouw moet zich duurzaam ontwikkelen en op termijn moeten overal in het land de omgevingscondities voldoende zijn voor verbetering van de natuur. Deze keuzes resulteren in een ruimtelijke structuur waarin de beschikbaarheid van zout en zoet water, kwel- en infiltratiegebieden, en rivieren, beken en hoofdwaterlopen bepaalt wat waar kan.
In het scenario Mondiaal Ondernemend is het vertrekpunt om met zo beperkt mogelijke randvoorwaarden voor de landbouw nipt te voldoen aan Europese biodiversiteitsverplichtingen. In dit scenario ontstaat een ruimtelijke structuur waarin de ligging van de Natura 2000-gebieden en in mindere mate het Natuurnetwerk Nederland (NNN) bepalend is.
In Snelle Wereld ontstaat een diffuse ruimtelijke structuur die het gevolg is van veelal ongeplande ontwikkelingen.
Europese doelen voor natuur
Daarmee geven de scenario’s verschillende antwoorden op bijvoorbeeld de vraag in hoeverre en op welke manieren Nederland op termijn kan voldoen aan de Europese afspraken over natuur. Ze voorzien alle vier in de realisering van het Natuurnetwerk Nederland (NNN). Ook is er in alle scenario’s extensivering van de landbouw zichtbaar en worden boeren beloond als ze groene diensten leveren in overgangszones rondom natuurgebieden. Toch worden de Europese doelen niet in alle scenario’s gehaald. Alleen in Groen Land en in mindere mate Regionaal Geworteld zijn ontwikkelingen voorzien waarmee Nederland de Europese doelen voor natuur (vrijwel) kan halen.