Fundamentele integrale oplossingen voor een duurzame leefomgeving. In de binnenstad van Roosendaal ligt tussen het theater, het stadsmuseum en het historische Koetshuis de ‘Stadstuin Van Hasselt’. De tuin is in maart vorig jaar geopend en is aangelegd op een plek waar voorheen een nauwelijks gebruikt en rommelig parkeerterrein lag.
De stadstuin vervult een veelheid aan functies: het vangt regenwater op, verkleint het hitte-eiland effect, bevordert de biodiversiteit, zorgt voor sociale cohesie en biedt ruimte aan kunst, cultuur en educatie. Het is ontworpen door ontwerp- en adviesbureau Except Integrated Sustainability. Hoewel het een klein park is heeft dit project toch kenmerken van de specifieke aanpak van het bureau: het vinden van fundamenteel integrale oplossingen.
Green Cities Europe sprak met de directeur van het bureau, Tom Bosschaert, over de, zoals hij het noemt, systemische integrale benadering van projecten. Dit keer dus niet alleen een beschrijving van een mooi en betekenisvol groenproject in de openbare ruimte maar ook aandacht voor het concept dat eraan ten grondslag ligt.
Orchid City
Het bureau heeft de systemische integrale aanpak bij het ontwerpen van een leefomgeving, of dit nu een buurt, wijk of stad is, de naam Orchid City gegeven. Deze aanpak zet niet in op een ontwerp gericht op circulariteit, klimaatadaptiviteit, duurzaamheid, energieneutraliteit of zelfvoorzienendheid maar op al deze facetten, en op nog veel meer.
Bosschaert legt het als volgt uit: ‘Orchid City is een blauwdruk om te komen tot een fundamenteel duurzame en zelfvoorzienende leefomgeving. Dit gaat verder dan je focussen op het bouwen van energieneutrale huizen of het toepassen van circulaire materialen. Dit streven vraagt om een systemische aanpak, waarbij alle onderdelen van zo’n leefomgeving worden meegenomen in de analyse en in het ontwerp. Het gaat dan over zaken als wonen, werken, leren, leven en produceren. Met grondige analyse van de plek en de (toekomstige) bewoners krijgen we de meeste grip op hoe al die onderdelen zich tot elkaar verhouden. Als we die in kaart hebben kunnen we aan de slag met een ontwerp voor een efficiënte en zelfvoorzienende omgeving.’
Hierin kunnen de inwoners in hun eigen voedsel, energie, werk en sociale diensten als zorg en onderwijs voorzien. Tegelijkertijd voorziet het ontwerp in een landschap dat klimaatadaptief is en een hoge biodiversiteit heeft. In feite creëren Bosschaert met zijn team en partners een geheel nieuwe, lokale samenleving.
Haalbaar, betaalbaar en voor iedereen
Als Bosschaert bevlogen vertelt over een dergelijke samenleving kan het gevoel je bekruipen dat zo’n wijk of stad slechts voor de happy few is, voor de hoger opgeleiden of de ‘voorlopers’. Dit bestrijdt hij fel. ‘Orchid City is juist gebaseerd op de voorwaarde dat het praktisch, uitvoerbaar en betaalbaar moet zijn. Natuurlijk vergt het ontwikkelen van een nieuwe buurt of wijk een grote investering van een gemeente of ontwikkelaar maar zo’n project duurt een aantal jaar en kan stapsgewijs worden ontplooid. De huizen en voorzieningen worden precies zo ontworpen dat ze duurzaam zijn, maar bovenal betaalbaar en toegankelijk voor iedereen. Anders werkt het ook niet.’
Wereldwijd toepasbaar
Orchid City is een model dat overal in de wereld en op alle schalen toepasbaar moet kunnen zijn. Eraan ten grondslag liggen rekenmodellen die zijn opgebouwd uit talloze analyses, scenario’s cijfers en data die alle aspecten van het leven, werken en wonen omvatten. Of het nu gaat om voedselproductie, energievoorziening, werkgelegenheid of mobiliteit. Tijdens de ontwikkelingsjaren van deze blauwdruk zijn Bosschaert en zijn team bijgestaan door een twintigtal partners vanuit het bedrijfsleven en de wetenschap die de rekenmodellen, uitgangspunten en scenario’s, kritisch volgden en testten.
‘We hebben het Orchid City gedoopt maar de laatste tijd denk ik steeds vaker; laten we het City of Hope noemen.’
City of Hope
Om te laten zien dat de aanpak van Orchid City overal ter wereld kan werken en onder de meest uiteenlopende omstandigheden, zijn succesvolle haalbaarheidsstudies uitgevoerd op locaties in Brazilië, Nederland en Vietnam. ‘Het is dus mogelijk een fundamenteel duurzame samenleving te creëren,’ zo vat Bosschaert samen. ‘We hebben het Orchid City gedoopt maar de laatste tijd denk ik steeds vaker; laten we het City of Hope noemen.’
De Stadstuin Van Hasselt
Hoe verhoudt het model van Orchid City zich tot de Stadstuin in Roosendaal? Bosschaert: ‘De Stadstuin is natuurlijk geen resultaat van de systemische integrale aanpak volgens Orchid City, maar het maakt een aantal aspecten ervan wel concreet. Het park is een voorbeeld van een natuurinclusief ontwerp. Het heeft verschillende ecologische zones die de biodiversiteit verhogen en het buffert regenwater viawadi’s die in het midden van de tuin liggen. Deze ontlasten het naburige rioleringssysteem.’
Klimaatadaptief ontwerp
De centrale wadi is verbonden met de daken van de omliggende huizen en gebouwen en vangt het afvloeiende water op. Het kan meer dan 1.000 m3 regenwater opslaan. Na hevige regenval worden de wadi’s omgevormd tot een tijdelijk reservoir. Hierdoor wordt het waterbeheer in het gebied ontlast, het overstromingsrisico verkleind en ontstaat er een andere ruimte, want waterrijker, en ervaring voor de bezoekers.
Deze geïntegreerde aanpak zorgt er ook voor dat het zogeheten hitte-eiland effect wordt verminderd. Ten tijde van de parkeerplaats trok de grond overmatige warmte aan en hield deze vast tijdens de warmere maanden. Nu laten de beplanting en het water de grond ‘ademen’ en absorberen ze de warmte.
Een groen knooppunt
Het project is onderdeel van het gemeentelijk actieplan ‘Roosendaal Futureproof’ uit 2017. Het actieplan is onder meer gericht op het ontwikkelen van verschillende klimaatadaptieve en groene plekken in de binnenstad, die habitats creëren voor vogels, vleermuizen, insecten en amfibieën. Stadspark Van Hasselt is een van deze groene knooppunten.
Het park is verdeeld in vier zones met ieder hun eigen, specifieke vegetatie. Deze variatie in beplanting vergroot de biodiversiteit.
- Oeverzone: klein moeras en rietveld.
- Voedselboszone met kruiden en eetbare plantsoorten.
- Vaste plantenzone met heggen en hogere vegetatie
- Gazon
Wat opvalt is dat het beplantingsplan overwegend uit eetbare planten bestaat. Er zijn in de tuin meer dan 25 soorten eetbare planten toegepast, waarvan het loof, de vruchten, zaden, stengel, wortel, bol of knol eetbaar zijn.
Een selectie van de toegepaste eetbare boom- en heestersoorten: moerbei, krentenboompje, kweepeer, tamme kastanje, appel, pruim, bosbes, rode bes en mispel. In de kruidentuin staan onder andere rozemarijn, marjolein, dropplant, salie en venkel. Het restaurant ‘Het Koetshuis’ gebruikt de kruiden voor haar gerechten en als thee.
In de vaste plantenzone staan soorten als zonnehoed, hemelsleutel, daglelie en vrouwenmantel. Grassen die zijn toegepast zijn onder meer reuze vedergras, ruwe smele en veldbies.
Niet alle soorten zijn eetbaar; zij zijn toegevoegd als accentplanten of voor bepaalde structuren, zoals hagen. Daarnaast is, zoals aangehaald, in het beplantingsplan ook rekening gehouden met de waarde voor de biodiversiteit; een grote variatie in beplanting, lange bloeitijden, vruchtdragende planten en het creëren van natuurlijke schuil- en nestgelegenheden. In totaal zijn een kleine 3.500 planten geplant. Vermeldenswaard is verder dat ook bestaande bomen een plek in de nieuwe stadstuin hebben gekregen, wat zorgt voor een ‘volwassen’ uitstraling.
Een plek voor ontmoeting, kunst en cultuur
De tuin heeft zitplekken die ontworpen zijn als kleine amfitheaters. Deze kunnen worden gebruikt voor ontmoeting, een rustige zitplaats, maar ook voor lezingen en openluchtlessen. Daarnaast zijn er voorzieningen voor kunst: er staan sokkels door de tuin heen waarop beelden tentoongesteld kunnen worden, bijvoorbeeld uit de collectie van het stadsmuseum, het Tongerlohuys. Verder valt het grote kunstwerk van cortenstaal op met de titel ‘De Groenfabriek’.
Over de naam van het park, Van Hasselt, deze verwijst naar de bankiersfamilie Van Hasselt, die er in de 19e eeuw een groot deel van de grond en rondom liggende huizen in bezit had. Zo refereert het parkje aan de geschiedenis van de locatie.
Maar volgens Bosschaert zijn deze elementen niet eens de reden dat de Stadstuin een project naar zijn hart is: ‘Wat me vooral raakt is dat zo’n klein parkje in zo’n korte tijd zoveel betekent voor de lokale gemeenschap. Het was eerst een onooglijk en onprettig stukje stad waar je liever niet kwam. Nu zijn er iedere dag mensen; ze ontmoeten elkaar, laten er hun kinderen spelen, genieten van spel, kunst en natuur. En dat allemaal tezamen is eigenlijk precies waar Orchid City over gaat.’
Een aantal kenmerken van Orchid City uitgelicht:
- Zelfvoorzienend in energie, het hele jaar door terugleverend aan het net
- Volledige voedselvoorziening, op professioneel niveau, voor een compleet gezond dieet, verbouwd met regeneratieve coöperatieve landbouw
- In alle dagelijks nodige diensten voorzien, inclusief scholen, winkels, kantoren, werkplekken, zorg, cultuur en entertainment. Hierdoor is alles beloopbaar en reduceert vervoersproblematiek drastisch
- Klimaat adaptief masterplan, overstromings-resistent, met regeneratieve ecosystemen, en gezondheid en biodiversiteit ondersteunende landschappen
- Betaalbare woningen, generatie-proof van student tot starter, families en senioren
- Betekenisvolle arbeid, van productie tot kantoren, biobased producten en bouwmaterialen, textiel en keramiek
Voor meer informatie ga naar thegreencities.eu